Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Κυριακή 9 Μαΐου 2010

ΟΙ 3 ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ....

"Πώς φτάσαμε σε έναν άλλο "μηχανισμό στήριξης"




του Κώστα Μποτόπουλου *

25 Μαρτίου, 23 Απριλίου, 2 Μαΐου: αυτοί είναι οι τρεις μεγάλοι μέχρι στιγμής σταθμοί της διεθνοποιημένης ελληνικής περιπέτειας. Συμφωνία για τη δημιουργία ενός διφυούς "μηχανισμού στήριξης", επίσημο αίτημα της Ελλάδας για ενεργοποίησή του, έγκριση της ενεργοποίησης από τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έπειτα από αναγγελία ενός πολύ σκληρού "πακέτου" μέτρων από την ελληνική κυβέρνηση και την υπογραφή σχετικού μνημονίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).

Η ψήφιση του "πακέτου" από την ελληνική βουλή και η επικύρωση συμφωνίας και μνημονίου από το Eurogroup, που θα ακολουθήσουν τις αμέσως προσεχείς ημέρες, είναι ενέργειες προδιαγεγραμμένες και μάλλον συνοδευτικές των πολιτικών αποφάσεων.

Η 23η Απριλίου και το διάγγελμα του Καστελλόριζου συνέβησαν "χτες", όμως μοιάζουν έναν αιώνα πίσω. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό που θα ήταν (θα έπρεπε να είναι) το τέλος (της προπαρασκευαστικής φάσης) δεν ήταν παρά η αρχή (της τελικής διαπραγμάτευσης και της πραγματικής συμφωνίας).

Ας θυμηθούμε: Μετά την ελληνική αίτηση ενεργοποίησης είχαμε τον "εντυπωσιασμό" του ΔΝΤ, τη "συμπαράσταση" της Κομισιόν, αλλά την ανοιχτή καθυστέρηση της Γερμανίας: για εκταμίευση μετά τις τοπικές εκλογές της 9ης Μαΐου έκανε λόγο ο υπουργός Οικονομίας κ. Σόιμπλε (25 Απριλίου), για έξοδο της Ελλάδας από την ΟΝΕ οι χριστιανοδημοκράτες και οι φιλελεύθεροι βουλευτές στη βουλή (26 Απριλίου), για ανάγκη πρόσθετων μέτρων για τη γερμανική βοήθεια η καγκελάριος κ. Μέρκελ (26 Απριλίου).

Αποτέλεσμα: τα spreads πήραν την ανηφόρα κι έφτασαν σε πρωτοφανή ιστορικά ύψη, η "επίθεση των αγορών" μεταλαμπαδεύτηκε από την Ελλάδα στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, ο (ανεκτικός τις καραμανλικές ακροβασίες) οίκος Standard & Poor's υποβάθμισε τα ελληνικά ομόλογα σε καθεστώς "τζανκ" (κοινώς, "σκουπιδιών") και η αντιπροσωπεία της τρόικας (Ε.Ε. ΕΚΤ, ΔΝΤ), που βρισκόταν στην Ελλάδα, ζήτησε άμεση εφαρμογή ενός ακόμα πιο σκληρού πακέτου μέτρων (σε αυτήν τη φάση τέθηκαν στο τραπέζι η συζήτηση για τον 13ο και τον 14ο μισθό στο Δημόσιο όπως και η επίσπευση των αλλαγών στο ασφαλιστικό).

Έτσι ώστε τελικά -στο παρά πέντε- επισπεύστηκαν το "κλείδωμα" και η εκταμίευση του μηχανισμού στήριξης.

Μόνο που μέσα στον ορυμαγδό μας διέφυγε ίσως ότι πρόκειται πλέον για μια άλλη συμφωνία από εκείνη της 25ης Μαρτίου:

● Είναι μια συμφωνία διακυβέρνησης και όχι απλώς οικονομικής βοήθειας. Το μνημόνιο που υπέγραψε η κυβέρνηση με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, ώστε να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης, αποτελεί ένα πραγματικό -και δεσμευτικό- κυβερνητικό πρόγραμμα.

Προβλέπει συγκεκριμένες ενέργειες ανά τρίμηνο (από το δεύτερο τρίμηνο του 2010 έως το τέταρτο του 2011) τόσο σε δημοσιονομικό όσο και σε διαρθρωτικό επίπεδο. Η τήρησή του και τα αποτελέσματά του δεν είναι διαπραγματεύσιμα, αφού από αυτά εξαρτάται η -σταδιακή- εκταμίευση της οικονομικής βοήθειας.

Αναλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, υποχρεώσεις για δραστική μείωση των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα (αντικατάσταση μόνο του 20% των συνταξιοδοτούμενων από το τρίτο τρίμηνο του 2010, μείωση πέραν του κανόνα "μία πρόσληψη ανά πέντε προσλήψεις" από το τρίτο τρίμηνο του 2011), εισαγωγή ενιαίου ορίου συνταξιοδότησης στα 65 και ξεκίνημα της σταδιακής καθιέρωσης των 40 ετών εργασίας ως ελάχιστου ορίου συνταξιοδότησης (από το τρίτο τρίμηνο του 2010), μεταρρύθμιση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (μέσα στο τρίτο τρίμηνο του 2010), "απλοποίηση" των αμοιβών στο Δημόσιο (από το τρίτο τρίμηνο του 2010), άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων (οδικών μεταφορών και χονδρικής αγοράς ενέργειας μέσα στο τρίτο τρίμηνο του 2010, νομικών, φαρμακοποιών, συμβολαιογράφων, αρχιτεκτόνων, μηχανικών, ορκωτών λογιστών μέσα στο τέταρτο τρίμηνο του 2010), μεταρρύθμιση του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων στον ιδιωτικό τομέα (μέσα στο τέταρτο τρίμηνο του 2010), νέα νομοθεσία για το θεσμικό πλαίσιο της υγείας (μέσα στο τέταρτο τρίμηνο του 2010), αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο τουρισμού, λιανικού εμπορίου και εκπαίδευσης (μέσα στο τέταρτο τρίμηνο του 2010), ειδικός φόρος κατανάλωσης για μη αλκοολούχα ποτά και περαιτέρω διεύρυνση της βάσης του ΦΠΑ (μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2011).

Είναι προφανές πως η συζήτηση που θα διεξαχθεί αυτήν την εβδομάδα στη βουλή για το νέο "πακέτο" ισοδυναμεί με νέες προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης.

● Είναι μια συμφωνία άλλου ποσού και άλλης κατανομής των ποσών. Μιλάμε πια για 110 δισ. ευρώ (η μεγαλύτερη προς μία χώρα βοήθεια όλων των εποχών και όχι τα "30 και βλέπουμε" της πρώτης συμφωνίας) και για κατανομή 80 δισ. από τα κράτη της ευρωζώνης και 30 από το ΔΝΤ (και όχι 60% - 40%, όπως αρχικά είχε προβλεφθεί).

Αυτό που έχουμε στην πραγματικότητα είναι μια τεράστια αύξηση της ευρωπαϊκής συμμετοχής και όχι μείωση της συμβολής του ΔΝΤ: με βάση την ελληνική συνδρομή στον οργανισμό, το ανώτατο ποσό που μπορεί να δοθεί ετησίως στην Ελλάδα είναι 12 δισ., βρισκόμαστε δηλαδή πολύ κοντά στο "ταβάνι".

Από την άλλη, το ποσό του "ευρωπαϊκού" δανείου είναι δύσκολο να πούμε αν αποτελεί προϊόν "τύψεων" (για την καθυστέρηση, τον ρόλο της Γερμανίας, την αρχική έλλειψη γενναιοδωρίας), φόβου (η ευρωζώνη άγγιξε τη φωτιά και το πρώτο πιόνι του ντόμινο το δεύτερο), υπερβάλλοντος ζήλου (εξαιτίας του φόβου) ή "νέου" υπολογισμού (των αναγκών της χώρας μας και του συστημικού κινδύνου για την ευρωζώνη).

Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται, ακόμα περισσότερο από πριν, για ένα πολύ ειδικό είδος "αλληλεγγύης": Το επιτόκιο είναι το μόνο που δεν άλλαξε (κοντά στο 5% για το ευρωπαϊκό κομμάτι), μικρότερο μεν από των αγορών, αλλά πολύ κερδοφόρο για κάποιες χώρες (δηλαδή για τα μεγάλα κράτη, τη Γερμανία και τη Γαλλία, που μπορούν να δανείζονται με 3% - 3,5% από τις αγορές) και σχεδόν απαγορευτικό για την ελληνική ανάκαμψη.

Στο επιχείρημα δε της κυρίας Μέρκελ, συνεπικουρούμενης αυτήν τη φορά από την κυρία Λαγκάρντ, ότι η διαφορά α) δικαιολογείται από το "ρίσκο" (δανεισμού των δανειστών και βελτίωσης της ελληνικής κατάστασης) και β) ενέχει ένα στοιχείο "αποθάρρυνσης" (κακοδιοίκησης και δημιουργίας και νέων ελλειμμάτων), θα μπορούσαμε χωρίς πολύ κόπο να αντιτείνουμε ότι: α) οι "αγορές" παίρνουν "ρίσκα", όμως οι χώρες, ειδικά οι "αδελφές" εντός της ίδιας κοινότητας χώρες, θα έπρεπε να έχουν άλλα κίνητρα, πόσο μάλλον που ενδεχόμενη εξάπλωση του προβλήματος θα τους στοίχιζε υπερπολλαπλάσια, β) το εμπεδώσαμε πια πως μας "τιμωρούν" - γι’ αυτά που κάναμε και για κάμποσα που δεν προλάβαμε να κάνουμε.

● Είναι μια συμφωνία με άλλους όρους. Εδώ συντελέστηκε η βαθύτερη και κρισιμότερη μεταβολή: η εκταμίευση των δανείων (τόσο από τις ευρωπαϊκές χώρες όσο και από το ΔΝΤ) θα είναι σταδιακή (ανά τρίμηνο και για 12 δόσεις), κατόπιν "αποδείξεως" (ότι λήφθησαν τα κάθε φορά απαραίτητα μέτρα), βάσει (τριμηνιαίου) "απολογισμού" και "θετικής αξιολόγησης προόδου", με δυνατότητα διαρκούς αλλαγής των όρων και αιτήματος νέων μέτρων εκ μέρους της τρόικας (που δεν θα στρατοπεδεύσει μεν στην Αθήνα, εκπρόσωποί της όμως θα μας έρχονται τακτικότατα). Και, βεβαίως, υπό εντελώς νέο Πρόγραμμα Σταθερότητας εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, αφού τα μέτρα που αναγγέλθηκαν στις 2 Μαΐου και θα επικυρωθούν νομοθετικά έχουν, με το αρχικό πρόγραμμα, σχέση Λαιστρυγόνων με συντρόφους του Οδυσσέα.

Με τις αλλαγές αυτές έχουμε τη σιωπηρή αλλά αναμφισβήτητη επικράτηση δύο λογικών:

"Λογική Μέρκελ" έναντι της "λογικής της ελληνικής κυβέρνησης" όσον αφορά στη ρευστότητα των μέτρων: Η ελληνική κυβέρνηση, από την αρχή των διαπραγματεύσεων αλλά και μετά την ψυχρολουσία που ακολούθησε το αίτημα της 23ης Απριλίου, προτιμούσε αυστηρά όμως εξαρχής γνωστά και κατά το δυνατόν σταθερά μέτρα, ενώ η γερμανική κυβέρνηση πάντα ήθελε οι δανείζοντες να έχουν τον τελευταίο λόγο - και το πέτυχε, σύροντας σε αυτήν τη γραμμή και την Κομισιόν.

Τελικώς, ναι μεν υπάρχει "ένα δεσμευτικό κείμενο με τη μορφή σύμβασης, το οποίο θα δίνει, με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και στόχους, όλα όσα θα πρέπει να κάνει η Ελλάδα τα επόμενα χρόνια" (βλ. τη δήλωση του υπουργού Οικονομικών, στις 26 Απριλίου), όμως συνοδεύεται και από μια συμφωνία-πλαίσιο για διαρκή αναπροσαρμογή (βλ. τη δήλωση του επιτρόπου κ. Ρεν, στις 29 Απριλίου, σύμφωνα με την οποία "η χρηματοδότηση από την ευρωζώνη θα εξαρτηθεί από τη δημοσιονομική προσαρμογή" και θα τελεί "υπό καθεστώς διαρκούς εποπτείας").

Η δεύτερη που επικράτησε ήταν η "λογική ΔΝΤ" έναντι της "λογικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης", αφού θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πρώτης είναι ότι "αρχικά τσεκάρει και μετά πληρώνει" - κάτι που κατέστη, όπως είδαμε, κανόνας για το σύνολο της βοήθειας. Ίσως αυτή να είναι μια εξήγηση για το κατά τ' άλλα πολιτικώς παράδοξο γεγονός το "κακό και σκληρό" ΔΝΤ να κρατήσει, όλο αυτό το ταραγμένο δεκαήμερο, πιο ήπια σε σχέση με τις ελληνικές "κόκκινες γραμμές" στάση απ' ό,τι η Ευρωπαϊκή Ένωση: από τη στιγμή όπου η δική του "κόκκινη γραμμή", της μεθόδου έγινε δεκτή, τα προώρως συμφωνημένα μέτρα χάνουν πολλή από τη σημασία τους.

Δεν είναι, συνεπώς, υπερβολικό να πούμε ότι, έπειτα από αυτές τις αλλαγές, η ελληνική οικονομία (και ολόκληρη η χώρα) πέρασε από φάση επιτήρησης σε φάση "συνδιαχείρισης" - μαζί με, στην ουσία υπό, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

● Είναι μια συμφωνία με έναν έμμεσο αλλά σαφή "τέταρτο παίκτη": τις ιδιωτικές τράπεζες. Στο νέο πλαίσιο βοήθειας προς την Ελλάδα προστέθηκαν:

α) Ένα ειδικό και ξεχωριστό ταμείο (fund), προερχόμενο και από τις δύο γνωστές πηγές (χώρες της ευρωζώνης και το ΔΝΤ, χωρίς όμως περαιτέρω διευκρινίσεις), ύψους κοντά στα 10 δισ. ευρώ (στα οποία θα πρέπει να προστεθούν άλλα 15 δισ. υπό τη μορφή διεύρυνσης εγγυήσεων) με στόχο "τη διασφάλιση της ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών τραπεζών" και μοναδική προϋπόθεση να το ζητήσουν οι τράπεζες, έχοντας φτάσει σε "αδυναμία κεφαλαιακής τους ενίσχυσης" (μια άλλη ultima ratio...).

Θα υλοποιηθεί, όπως προβλέπεται στο μνημόνιο, με τη δημιουργία από την Τράπεζα της Ελλάδος, εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, ενός ανεξάρτητου Χρηματοπιστωτικού Ταμείου Σταθερότητας.

β) Η εκ μέρους των κυβερνήσεων της ευρωζώνης "ενθάρρυνση" της συμμετοχής ιδιωτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (εννοείται, όχι ελληνικών) στη δανειοδότηση της Ελλάδας - με το αζημίωτο φυσικά.

γ) Η εντελώς προς την ίδια κατεύθυνση στήριξη-ώθηση των τραπεζών εκ μέρους του Institute of International Finance (πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του οποίου είναι, ασφαλώς συμπτωματικά, ο πρόεδρος της Deutsche Bank).

δ) Η άμεση απόφαση της ΕΚΤ -του μακράν πιο σταθερού και αξιόπιστου παίκτη κατά τη διάρκεια όλης αυτής της σκληρής παρτίδας πόκερ- για αναστολή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθμισης των ελληνικών τίτλων, άρα για εξασφάλιση της δυνατότητας των τραπεζών να διαθέτουν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου και να συνεχίζουν να λαμβάνουν πιστώσεις από την ΕΚΤ.

ε) Η ταυτόχρονη με το νέο Πρόγραμμα Σταθερότητας αναγγελία από την ελληνική κυβέρνηση για ένα νέο "πακέτο" στήριξης των τραπεζών ύψους από 5 έως 10 δισ. ευρώ.

Η στήριξη των τραπεζών και του εν γένει χρηματοπιστωτικού συστήματος σε συνθήκες τέτοιας κρίσης είναι ασφαλώς αναγκαία από πολλές απόψεις (συστημική, ρευστότητας, ψυχολογική, δυνάμει αναπτυξιακή) και δεν μπορεί παρά να είναι καλοδεχούμενη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν γεννώνται ορισμένα ερωτήματα:

α) Θα γίνει, άραγε, απολογισμός και ενδεχομένως απόδοση ευθυνών για τη χρήση του πρώτου "πακέτου" βοήθειας της (προηγούμενης) ελληνικής κυβέρνησης προς τις τράπεζες, ύψους 28 δισ.; Πώς χρησιμοποιήθηκε και γιατί δεν ήταν αρκετό; Πώς υπολογίστηκε και ποιες ακριβώς ανάγκες εξυπηρετεί η προσθήκη;

β) Γιατί και από πού βρέθηκαν πόροι για την -περαιτέρω και, όπως ξαναείπα, αναγκαία- στήριξη των τραπεζών και όχι για εξίσου απαραίτητες ανάσες σε βαριά πληττόμενες κοινωνικές ομάδες, όπως οι συνταξιούχοι; Υπολογίστηκαν το κοινωνικό και ψυχολογικό κόστος αυτής της έστω έμμεσης σύγκρισης;

γ) Πώς εξηγείται, και πώς δικαιολογείται, η βοήθεια προς τις τράπεζες να μη συνδέεται με κανενός είδους προαπαιτούμενο, ιδίως όσον αφορά στη χρήση των χρημάτων του κράτους για τόνωση της αγοράς και της επιχειρηματικότητας και όχι μόνο για "εξυγίανση" των ίδιων των τραπεζών;

δ) Πόσο τοις μετρητοίς (πέραν της προϊστορίας των άλλων διαψεύσεών του) μπορούμε να πάρουμε τη διαβεβαίωση του υπουργού Οικονομικών ότι πλέον το τραπεζικό σύστημα είναι "απολύτως θωρακισμένο και κατοχυρωμένο"; Αυτό το "πλέον" κάνει όλη τη διαφορά: οι τράπεζες αποδεικνύεται ότι έως τώρα "δεν είχαν θωρακιστεί και δεν είχαν κατοχυρωθεί", παρά τα 28 δισ. της πρώτης βοήθειας και πρέπει οπωσδήποτε, τη δεύτερη τουλάχιστον φορά, αυτό να συμβεί.

Μια άλλη συμφωνία, λοιπόν. Με περισσότερο χρήμα Ευρώπης, αλλά με περισσότερη μέθοδο ΔΝΤ.

Με πρωτοστάτη, τώρα πια και αφού μας οδήγησε μέχρι εδώ, τη Γερμανία - αλλά πιο πολύ τη Γερμανία των τραπεζών παρά τη Γερμανία της Ευρώπης. Με επαγγελία -αλλά και δέσμευση-"δομικών" μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και στην ευρωζώνη.

Και με ανοιχτά -ακόμη- τα στοιχήματα του "πραγματικού μέλλοντος": τη διαρκώς παρεμποδιζόμενη ανάπτυξη, τη σχεδόν βέβαια, κάποια στιγμή, "αναδιάρθρωση", τις αντοχές της ευρισκόμενης στο όριο κοινωνίας, την άφαντη προς το παρόν ενότητα της ελληνικής πολιτικής τάξης, τις εξελίξεις στην οριστικά διαφορετική πλέον Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όλα αυτά δικαιούνται ασφαλώς ένα ειδικό άρθρο.

* Ο κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος και πρώην ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου